14 Mayıs 1910'da Bursa'da doğdu. Amerikan Kız Koleji'ni birincilikle bitirdi. Michigan Üniversitesi Sosyoloji Bölümünden Şubat 1939'da doktora derecesi aldı. Mayıs 1939'da Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'nde sosyoloji doçenti olarak göreve başladı. 1940 Baharında sosyolojik araştırmalarına başladı. Manisa köylerindeki ilk araştırmalarının sonucu Bir Köy Üzerine Sosyal Yapı ve Sosyal Değişme Tetkiki başlıklı doçentlik teziydi. Bir yıl aradan sonra Manisa köylerindeki araştırmalarına devam etti ve dönemin sosyolojik çalışmalarında bir zirve olan Toplumsal Yapı Araştırmaları: İki Köy Çeşidinin Mukayeseli Tetkiki adlı kitabını 1945'te yayımladı. Pertev Naili Boratav, Niyazi ve Mediha Berkes (Esenel), Muzaffer Şerif Başoğlu, Adnan ve Nazife Cemgil gibi isimlerle Ocak 1941-Mart 1944 arasında 42 sayı yayımlanan Yurt ve Dünya dergisini çıkardı. Daha sonra, Muzaffer Şerif Başoğlu ile birlikte Mayıs 1943-Mart 1944 arasında 12 sayı yayımlanan Adımlar dergisini yönetti. Dergileri kapatıldıktan sonra, görüşlerini Milli Şef rejimine karşı muhalefetin önde gelen yayın organları olan Tan gazetesi ve Görüşler dergisinde savundu. Görüşler'deki bir yazısı nedeniyle Aralık 1945-Nisan 1946 arasında dört buçuk ay süreyle Bakanlık emrine alındı. Danıştay'da açtığı davayı kazanarak görevine geri döndü. Siyasî bir kararla 1948'de öğretim üyeliğinden çıkarıldı. Öğretim üyeliği döneminde sosyoloji alanındaki çalışmaları, dünya çapında yankılar uyandırdı.

Örgütlü siyasal hayatına, 1942'de Türkiye Komünist Partisi'ne (TKP) üye olarak başladı. Türkiye Gençler Derneği ve İlerici Demokrat Gençlik Derneği'nin kuruluşlarında ve çalışmalarında öncü bir rol oynadı. 1946'da kurulan Şefik Hüsnü liderliğindeki Türkiye Sosyalist Emekçi ve Köylü Partisi'ne yakınlık duydu. Bu partinin yayın organı niteliğindeki Söz gazetesinde yazılar yazdı. 14 Temmuz 1950'de bir grup arkadaşıyla birlikte Türk Barışseverler Cemiyeti'ni kurdu. Cemiyet, Demokrat Parti iktidarının Kore'ye asker göndermesine karşı çıkan tek kuruluş oldu. Bu karşı çıkıştan ötürü 15 ay hapis ve beş ay da mecburî ikamet cezasına çarptırıldı. 1953 Sonbaharında TKP'ye düzenlenen operasyon kapsamında gözaltına alındı ve beş ay tutuklu kaldı.

Mehmet Ali Aybar 9 Şubat 1962'de Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Başkanı olduktan sonra, onun davetiyle bu partiye katıldı. Şubat 1964'teki TİP Birinci Büyük Kongresinde Genel Yönetim Kuruluna seçildi. 1965'te Urfa milletvekili olarak girdiği parlamentoda TİP'in dış politika sözcülüğünü üstlendi. TİP'in Kasım 1966'daki İkinci Büyük Kongresinde Merkez Yürütme Kurulu üyeliğine getirildi. 1968'de TİP içindeki ayrılıkta Sadun Aren ve Nihat Sargın ile birlikte Aybar'ın karşısında yer aldı. Aralık 1968'de yapılan İkinci Olağanüstü Büyük Kongrede Genel Yönetim Kurulu Üyeliğine, Ocak 1970'te yapılan Merkez Yürütme Kurulu toplantısında TİP Genel Sekreterliğine ve nihayet Ekim 1970'te gerçekleştirilen Dördüncü Büyük Kongrenin ardından da TİP Genel Başkanlığına seçildi. TİP, 12 Mart 1971 darbesinden sonra, Dördüncü Büyük Kongrede Kürt sorununa ilişkin olarak alınan bir karar nedeniyle kapatıldı, kendisi de 26 Mayıs 1971'de tutuklandı. 1974'te çıkarılan genel affa kadar hapis yattı. 1 Mayıs 1975'te kurulan ikinci TİP'in Genel Başkanlığını üstlendi. Bizzat kendisinin yazdığı TİP Programı, Türkiye sosyalist solunun en önemli siyasal belgelerinden biri oldu. 12 Eylül darbesinden sonra partili arkadaşlarının ısrarıyla yurt dışına çıktı. Sürgün olduğu dönemdeki başlıca çabası ilk partisi TKP ile son partisi TİP'i birleştirmeye yönelikti. 7 Ekim 1987'de, Brüksel'de düzenlediği bir basın toplantısıyla, TİP ile TKP'nin birleşerek Türkiye Birleşik Komünist Partisi'ni oluşturduklarını açıkladı. Bundan sadece üç gün sonra, 10 Ekim 1987'de hayata gözlerini yumdu. Yazı, konuşma, söyleşi ve savunmaları TÜSTAV tarafından üç cilt olarak yayımlandı.